Elk jaar zijn er in een weekend in september door heel Nederland duizenden monumenten gratis te bezichtigen tijdens Open Monumentendag, dit jaar van 13 tot 15 september. In Zierikzee vindt dit jaar de landelijke opening plaats van Open Monumentendag op vrijdag 13 september met als thema ‘Plekken van Plezier’. Daarnaast worden er op vele locaties ook bijzondere activiteiten en evenementen georganiseerd. Eén zo’n evenement is ‘Dineren in een monument’, een avondvullend culinair en kunstzinnig programma dat dit jaar plaatsvindt in de Nieuwe Kerk in Zierikzee op zaterdag 14 september. Het wordt een onvergetelijke avond op een plek vol historie, waar u op de avond zelf van alles over te weten zult komen. Denk: lange tafels met heerlijk eten en een muzikaal optreden van twintig creatieve tieners.

Wat is er zo bijzonder aan ‘Dineren in een monument’? Stelt u zich voor: een warme ontvangst, uitnodigende, lange tafels, heerlijk eten, comfortabele stoelen en nieuwe geluiden uit een ver verleden. Alles past: het gezelschap, de muziek, de verhalen, de wijn, het eten. Met elkaar ontspannen genieten van dat alles, en dat binnen de oude muren van een indrukwekkend mooi gebouw. Een perfecte samensmelting van het culinaire en het artistieke, en daarmee een unieke verbinding tussen het oude en het nieuwe. Een zalige symbiose.

Jong verbeeldt oud
Die nieuwe geluiden uit een ver verleden worden verzorgd door twintig jongeren tussen de vijftien en negentien jaar die de nacht van 13 op 14 september hebben doorgebracht in de kerk: ‘Nacht van de Dag’. Onder leiding van Cathy Kotoun (M!PoweredbyKeet) hebben ze na inspiratiecolleges en workshops in één nacht een voorstelling in elkaar gedraaid geïnspireerd op de geschiedenis van de kerk. In de ochtend vindt tijdens het ontbijt de pre-première plaats. De echte voorstelling wordt tijdens het diner opgevoerd. ‘Dineren in een Monument’ wordt zo een kunstzinnige beleving waarbij op eigentijdse manier een verbinding naar het verleden wordt gemaakt.

‘Soundbites’ van wat u te wachten staat:

• De domme loodgieter, de brand, het nieuwe orgel.
• De echo, de organist, het kunstwerk.
• De wind, de regen, de zon.
• Een symfonie van Beethoven, pianomuziek, rumba.
• Een vleugel, een basgitaar, stemmen.
• Geluiden, woorden, verhalen.
• De geschiedenis, het heden, morgen.
• Indrukwekkend, ontroerend, humoristisch.
• Verbinding, samensmelting, symbiose.

Door de eeuwen heen
Maakt u als voorproefje alvast een reis door de tijd met ons? Dan kunt u nog meer genieten van de jongerenvoorstelling op de avond zelf.

Al in de middeleeuwen was de Nieuwe Kerk in het centrum van Zierikzee een van de belangrijkste bouwwerken van de eilanden Schouwen, Dreischor en Duiveland. Rond het jaar 1150 werd de oorspronkelijke houten kerk vervangen door een tufstenen basiliek die in de late middeleeuwen werd uitgebreid. Dankzij haar gunstige ligging groeide de handel en nijverheid en nam de macht en welvaart van Zierikzee toe. Daarbij hoorde een nog grotere kerk. In het begin van de zestiende eeuw werd de Sint Lievensmonsterkerk voltooid en met een vloeroppervlak van 4100 m2 was het de grootste kerk van Zeeland. Wel was het met de welvaart bergafwaarts gegaan en de toren die 130 meter hoog had moeten worden, bleef door allerlei tegenslagen steken op 50 meter.

Ten gevolge van de reformatie werd de kerk in 1576 definitief ter beschikking gesteld aan de gereformeerden. De beelden, de gebrandschilderde ramen en andere versieringen die herinnerden aan de Roomse eredienst, verdwenen in de loop der tijd.

De brand
Tal van kerken zijn door onvoorzichtigheid van loodgieters in vlammen opgegaan, omdat ze open potten met vuur gebruikten voor het smelten van lood. Op vrijdag 5 oktober 1832 hadden de loodgieter Jacob Kodde en zijn knechts nog de dakgoten gesoldeerd en lieten een onafgedekte vuurpot staan. ’s Nachts brak er brand uit, die door de sterke wind snel om zich heen sloeg. Het orgel, meesterstuk van orgelbouwer Bätz, werd al snel een prooi van het vuur. Bij het bluswerk – waaraan alle rangen en standen meehielpen – moest men vooral proberen de omringende panden te behouden.

Na twee dagen blussen waren er alleen nog de kale muren, de gevels en de torentjes over. De Zierikzeesche Courant bracht de gevoelens onder woorden: ‘Treurig staart het oog van verwoesting, dáár waar het geroemde sieraad der stad prijkte, zijn thans de bouwvallen van het kunstgewrocht, welke luide de vergankelijkheid van al het zigtbare prediken.’

Whodunnit?
De schuldvraag kwam al snel aan de orde. Voor de hand lag dat de brand te wijten was aan onvoorzichtigheid van de loodgieters. Loodgieter Kodde wilde na het gebeurde in het water springen. Zijn buurman kon hem tegenhouden. Maar ook andere vermoedens kwamen naar voren. De organist hield ’s avonds weleens feestjes met dames achter het orgel en met de kaarsen werd niet altijd zorgvuldig omgegaan… Een van de matrozen die had geholpen bij het bluswerk zou op het dak de ware oorzaak van de brand hebben gezien; die wees duidelijk niet in de richting van de loodgieters. De scherpe tegenstellingen tussen rooms-katholieken en protestanten zorgden voor andere geruchten. Maar de schuldvraag werd nooit tot op de bodem uitgezocht, want alle belangstelling ging uit naar de vraag: hoe verder?

Een nieuwe kerk
Onmiddellijk na de brand nam de kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente initiatieven voor de bouw van een nieuwe kerk. Alle gegevens wijzen erop dat het goed mogelijk zou zijn geweest om de muren te herstellen en opnieuw daken aan te brengen. Toch werd dit geen moment overwogen. De gemeenteleden werden middels een circulaire opgeroepen om geld te schenken en daar werd massaal gehoor aan gegeven; er kwam bijna 42.000 gulden aan giften en toezeggingen binnen. Van hoog tot laag droeg vrijwel ieder gemeentelid zijn ‘steentje’ bij.

Tweeëneenhalf jaar na de brand begonnen de werkzaamheden voor een nieuwe kerk, maar omdat de architect failliet ging, lag de bouw lange tijd stil. Uiteindelijk werd de Nieuwe Kerk in 1848 in gebruik genomen. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd de kerk beschadigd en een algehele restauratie was noodzakelijk, maar de Hervormde Gemeente kon de zware financiële lasten niet langer aan en in 1971 werd het gebouw gesloten. De Nieuwe Kerk ging zienderogen achteruit nadat ramen waren ingegooid en wind en regen vrij spel kregen. Gelukkig kreeg in 1977 de Stichting Oude Zeeuwse Kerken het gebouw onder haar hoede en werd het in fasen gerestaureerd. Als een fraai voorbeeld van negentiende-eeuwse kerkelijke architectuur vormt de Nieuwe Kerk een bijzonder object in monumentenstad Zierikzee. Op 16 april 1988 werd het gebouw feestelijk in gebruik genomen.

Een aantal jaren geleden was de kerk opnieuw aan restauratie toe en is tegelijk de inrichting aangepast met behoud van vele oorspronkelijke elementen. Op 9 april 2014 werd de Nieuwe Kerk heropend door prof.mr. Pieter van Vollenhoven.